Stinkende gouwe (Chelidonium majus)
De mooie goudgele bloem
Na een natte en koude periode kunnen we nu echt gaan genieten van de lente met heerlijke temperaturen rond de twintig graden. Overal waar je loopt of fietst zie je de bloeiende bermen met pluimen fluitenkruid en diverse kleurige bloemen. Een ervan komt massaal voor en is de moeite waard om eens van dichterbij te bekijken en te beschrijven. In Heijen staat hij massaal te bloeien in zijn goudgele pracht. We hebben het hier over de Stinkende Gouwe. Stinkende gouwe is erg algemeen en bloeit vanaf mei tot in de herfst.
Voorkomen
Stinkende gouwe is bepaald niet zeldzaam te noemen. Het is een plant die van verre al opvalt door de helder gele, bijna goudkleurige bloemen. Bij ons in Heijen bloeit de plant bijna overal. Op de kruising Heesweg en Dennenlaan staat hij zelfs massaal in bloei. Maar ook langs het voetbalveld en soms tegen een muur kun je hem zien. Blijf er maar eens even bij stilstaan en bekijk de mooie goudgele bloemen en de zaaddoosjes die als een stel vingers loodrecht omhoog staan. Maar pas op met het plukken van de plant. Het oranje gele sap dat hierbij vrijkomt is niet meer uit je kleren te krijgen en ook je handen blijven nog een poosje geel gekleurd. Bovendien stinkt het sap een beetje al vinden wij dat zelf nogal meevallen. Daarom: handen wassen, want het sap is giftig, maar ja, dat zijn we al gewend …
Waar komt de naam vandaan?
De Nederlandse naam is eenvoudig te verklaren. De plant ruikt onaangenaam en “gouwe” is afkomstig van het woord “gouden” en duidt op de kleur van de bloemen en het oranje-gele sap van de plant. Het is ook terug te vinden in volksnamen als Gele Gou, Goude, Goudkruid, Goudwortel en Stjonkende Gouwe. Stinkende gouwe wordt ook wel Zwaluwenkruid of Wrattenkruid genoemd. De naam “Zwaluwenkruid” is te verklaren uit de Latijnse naam Chelidonium. In het begin van de jaartelling leefde de Griekse arts Pedanius Dioscorides in Rome als chirurg in het leger van keizer Nero. Hij onderzocht in het hele keizerrijk planten die een geneeskrachtige werking hadden. Hij schreef een vijfdelige encyclopedie over kruidengeneeskunde. Stinkende gouwe werd door hem Chelidonion genoemd en dat betekent ‘Zwaluwenkruid’. Deze naam wordt verklaard doordat de bloeiperiode van Stinkende gouwe zou samenvallen met de aankomst van de zwaluwen in het voorjaar en het vertrek in het najaar. Ook zouden, volgens Dioscorides zwaluwen het sap van de plant gebruiken om hun blind geboren jongen de ogen te openen.
Geneeskrachtige eigenschappen
In de plant komen giftige alkaloïden, etherische oliën en saponine voor. De laatste stof wordt door de plant gebruikt als bescherming tegen insectenvraat, schimmels en bacteriën. De giftige uitwerking van de stoffen van de plant wordt omschreven als een morfinevergiftiging. Zijn grootste bekendheid, in de reeks medische toepassingen, is als middel tegen wratten. Als wratten gedurende enige tijd frequent aangestipt worden met het oranje-gele sap van de plant dan zouden wratten verdwijnen. In het verleden werd het sap van de Stinkende gouwe ook gebruikt bij oogkwalen, behandeling van geelzucht en andere galproblemen, tandbederf en overmatige lichaamsbeharing.
Uiterlijk en voortplanting
Stinkende gouwe is een beetje een aparte plant. Hij behoort tot de Papaverfamilie (Papaveraceae) zoals de klaproos, waar hij echter totaal niet op lijkt. Het meest opvallende, wat geen enkele wilde plant heeft, is het goud-gele melksap. De bladeren zijn aan de onderkant blauwgroen van kleur. De heldergele tot goudkleurige kroonbladeren zijn in een kruis geplaatst.
De voortplanting kan bevorderd worden door mieren. Op het vruchtbeginsel zijn twee stempels aanwezig. De vrucht wordt wel een paar centimeter lang en bestaat uit twee kleppen. De vrucht lijkt daardoor op een hauw (soort smalle sperzieboon), maar is dat niet omdat een tussenschot ontbreekt. De mieren zijn geïnteresseerd vanwege een olierijk aanhangsel aan de zaden, het zogenaamde mierenbroodje. Mieren zijn er verzot op en slepen de zaden mee hun nest in. Op die manier dragen ze bij aan de verspreiding van de soort.
Er zijn twee verklaringen voor Stinkende:
• Het melksap van deze plant zou niet zo prettig ruiken.
• Een verklaring voor "stinkende" is misschien dat de plant groeit waar een dier of mens geplast heeft.
Er zijn ook twee verklaringen voor Gouwe:
• Deze plant ontstond uit het bloed van de slang uit het paradijs die door de Messias verpletterd werd. Het giftige bloed is het oranje gele melksap van de Gouwe geworden.
• Het woord Gouwe (gouden) slaat op de eidooiergele kleur van de bloem of van het melksap.
Tenslotte:
Alchemisten probeerden van het sap van de plant lood te veranderen in goud. Die probeerden trouwens overal goud van te maken. Dat kan, maar als je het plantje bekijkt krijg je vanzelf een gouden glans in je ogen. Succes en een mooie zomer met veel gouden zonnestralen.
Martha en Paul
Kruispunt Heesweg Dennenlaan
Zaadjes ook wel mierenbroodjes genoemd
Oranje sap