De Beukenboom (Fagus sylvatica)

Als eerste wensen wij alle lezers van dit mooie dorpsblad een gelukkig en gezond 2021 toe. Laten we hopen dat we elkaar in dit jaar weer vaker kunnen ontmoeten en elkaar weer de hand kunnen schudden. Genieten van de natuur kan altijd en daar zullen wij dan ook volop mee verder gaan.
Heijse beukenbomen
Het eerste artikel van onze hand voor dit jaar gaat over de beukenboom. Een boom die iedereen kent en die gelukkig nog best veel te zien is in onze bossen. Een paar mooie plekken waar beukenbomen staan zijn: In het Heijense bos, als je via de Nieuwwijkstraat richting het bos loopt over de brug en dan meteen rechtsaf het talud af, dan zie je links een prachtig beukenbosje met bomen die statig omhoog groeien. Loop er eens in en ervaar de stilte en de rust die van deze bomen uitgaat. Omarm er een en voel hoe lekker glad en zacht de schors van de boom is. De schors is zo dun dat je in het voorjaar de sapstroom kunt horen lopen. Je hebt dan wel een stethoscoop nodig en als je die niet hebt lukt het ook wel met een wc-rolletje. Het ruisen dat je dan hoort is de hartslag van de boom, het bloed dat door zijn aderen stroomt, net als bij ons.

Bij de kerk in Heijen
Hier staan een paar prachtige grote beuken met volle kronen, die de bomen beschermen tegen felle zon. Bij het bankje staat een beukenboom waarvan de stam omwikkeld is met doek. Een beukenboom houdt niet van zon op zijn stam. Dit komt omdat hij een dunne bast heeft en dan zonnebrand oploopt. Een beukenboom bij de kerk is gesnoeid, waardoor hij geen beschermende kroon heeft.

Bij het Nieuwe Erf
Wandel of fiets via het Nieuw Erf eens naar het bos op de grens van Heijen en Afferden (Nieuwerfsekerkweg). Daar staat d’n buukenboom. Een machtige boom met een grote kroon. Aan de kroon kun je ook zien hoe het wortelgestel er uitziet, dat ziet er namelijk onder de grond net zo uit als de takken boven. Deze boom is in 1943 geplant door Gerrit Jansen van de Lambertushoeve en had voor hem en zijn familie een grote betekenis. Er zit ook een naamplaatje met de naam van Gerrit en Heijen 1943 op. Op de website van Hèjje Moijer staat een mail van Lambert en Anja Jansen (12 juni 2018), waarin je iets meer van de bijzondere betekenis van deze boom kunt lezen.

Blijenbeek Afferden
Wil je een echte beukenlaan zien dan moet je naar de ruïne Bleijenbeek in Afferden. Daar ga je het pad tegenover de ruïne in. Op een gegeven moment ga je linksaf. Je ziet dan rechts van het pad al een paar dode beukenbomen waar paddenstoelen op zitten. Dat is het vruchtlichaam van de echte tonderzwam. Deze zwam is het gehele jaar op de boom aanwezig. Het donkergrijze tot grijsbruine hoefvormige lichaam (lijkt op een paardenhoef) zit vooral op de stam, het kan 20 tot soms wel 30 cm groot worden. De bovenzijde is een harde korst en is rond, de onderzijde is vlak.
Hoofdzakelijk oudere bomen met een slechte conditie in bosverband worden door de echte tonderzwam aangetast. De infectie veroorzaakt witrot waardoor stam- of takbreuk kan optreden. In de meeste gevallen sterft de boom binnen enkele jaren en wordt daarna door de schimmel verwerkt tot nieuwe voeding voor het bos.
Als je het pad verder inloopt en rechts aanhoudt kom je in een echte beukenlaan terecht. Er worden regelmatig excursies gegeven door ervaren gidsen. Heb je interesse kijk dan eens op de website van kasteelbleijenbeek.nl

Kenmerken
De beuk is te herkennen aan de gladde stam en de brede ronde kroon. Het blad is ovaal en heeft een gave bladrand waar een lichte golf in zit. De takken dragen spits afstaande bruine knoppen. De boom kan wel tot 40 meter hoog worden.

Weetjes en gebruiken
Om erachter te komen hoe het weer in de winter zou worden, hakte men op Allerheiligen (1 november) in een beuk. Bleef de wond droog, dan moest men met een strenge winter rekening houden. Beukenhout, geslagen met nieuwe maan, is duurzaam en wordt niet door de houtworm aangetast. Het drinken van water uit een holle beuk zou schurft en andere huidziekten genezen. Als er veel beukennootjes zijn, zal de winter streng worden.
De beuk is een plant uit de “napjesdragerfamilie”. Het is een van nature in Europa voorkomende boom. Hij kan wel 200-400 jaar oud worden. In de herfst ligt de bodem van het bos bezaaid met beukennootjes, van september tot en met november is het raak. Als je goed kijkt, zie je de ‘verpakking’ ook liggen: een ‘harig’ hulsje van vier blaadjes wordt napje genoemd. Beukennootjes zijn kleine, lekkere nootjes. Eekhoorntjes vinden ze ook heel erg lekker. Je kunt ze rauw eten maar niet te veel, want er zit cyanide in waar je duizelig en slaperig van wordt. Als je ze roostert in de koekenpan met boter vervliegt de cyanide. Lekker. De beukennootjes worden ook wel boekels genoemd. Plaatsen die met beuken te maken hebben, zijn o.a. Boekel (Noord-Brabant.), Boekelo (Overijssel.) en Boekhoute (Vlaanderen). Het Engelse Buckingham is afgeleid van beuk. In Roemenië, waar veel beukenbossen te vinden zijn, hebben plaatsen als Boekovina en Boekarest met beuken te maken.
De beuk is een grote sterke wensboom. Een manier om hier gebruik van te maken is door in een beukenstok wensen te kerven, de stok te begraven en achter te laten. Door hout of blad van de beuk bij je te dragen kunnen creatieve vermogens versterkt worden.
In de magie hoort de beuk bij Saturnus en heeft zij een vrouwelijke identiteit. Een oud gezegde, dat betrekking heeft op het inslaan van de bliksem en de beschermende werking van de beuk: “De eiken moet je wijken, de beuken moet je gebreuken”. Het gaat dan om het wortelstelsel. Wanneer een bliksem in een eik slaat, wordt de kracht niet zoals bij een beuk diep in de grond afgevoerd; je staat dus bij een overval van onweer met bliksem, veilig(er) onder een beuk dan onder een eik. Een bewijs daarvoor bestaat niet, dus blijf bij onweer uit het bos, dat is zeker veiliger.

De beuk is één van onze oudste boomsoorten. In het volksleven was de boom vooral het symbool van voorspoed. Een beukenblad waar een T op stond, beschermde mens en dier. Dat was het teken van Thor, de dondergod. Bij de Germanen was de beuk als boom aan Freya gewijd, de godin van het huwelijk. En nog steeds worden er veel hartjes en initialen van geliefden in de beukenschors gesneden. De naam beuk is afgeleid van Boc of Beoce en betekent zowel boek als beuk. De oude priesters graveerden hun mededelingen in de schors van de beuk en op beukenhouten plankjes.
Heel veel geluk en liefde toegewenst en geniet van onze mooie natuur rondom Heijen.

Martha & Paul