Allereerst willen wij alle lezers van dit mooie blad een heel gelukkig en gezond 2020 toewensen, met de toezegging dat wij ook in dit jaar weer onze bijdrage zullen leveren aan het dorpsblad Hèjs Nèjs.
Het jaar 2019 is groen geëindigd. Geen witte Kerst dit jaar, maar dat is eigenlijk heel normaal voor Nederland, al lijkt het alsof een witte kerst vroeger veel vaker voorkwam.
Sneeuwwitte bloemen
Toch kunnen we in het begin van het jaar, als de winter nog in de lucht zit, al snel gaan genieten van de witte bloemenpracht van de sleedoorn die in onze Maasheggen te vinden is. Als dikke witte sneeuwvlokken liggen de sneeuwwitte bloemen op de stekelige takken. In tegenstelling tot de meidoorn, verschijnen bij de sleedoorn eerst de bloemen en later pas de bladeren. De takken van de sleedoorn steken alle kanten uit en vormen zo een ondoordringbare barrière. Dit hebben we zelf ook meegemaakt toen we samen op zoek gingen naar een stok waar Paul een herdersstaf van wilde maken.
Herdersstaf
Een kennis vroeg of Paul misschien een herdersstaf van sleedoorn kon maken, als verjaardagscadeautje voor haar man. Wij gingen op zoek naar een geschikte struik met rechte takken die dik genoeg zijn om er een stok van te maken. Dat viel niet mee, want de struiken zijn grillig van vorm en de stekels zijn erg lang en scherp. Het heeft ons twee middagen gekost voordat we een geschikte tak vonden. De tak werd geschild, we spanden ons in om hem recht te houden en hebben hem zo ongeveer een maand laten drogen. Daarna een tussenstuk van buffelhoorn erop gezet. Het handvat is van gelaagd hout en heeft een ronde vorm, hiermee kan de herder een schaap dat uit de kudde weg wil lopen, aan zijn poot terughalen.
Vruchten
De diepblauwe pruimpjes van de sleedoorn, die laat in de herfst verschijnen, zien er smakelijk uit, maar het valt erg tegen als je er een proeft. De smaak is zo wrang en zuur dat je mond ervan samentrekt. Hier komt de uitdrukking “bekken trekken” vandaan. De bes is dus niet bedoeld voor rauwe consumptie, al wordt de smaak, als er een paar nachtjes strenge vorst overheen is gegaan, wel wat milder. De vrucht is erg gezond met een hoog gehalte aan vruchtzuren en vooral vitamine C. De kou zorgt voor de rijping van de vrucht, niet de zon, die natuurlijk wel zorgt voor de gezonde vitamine C. De sleedoorn neemt dus de tijd om het licht vanaf het vroege voorjaar tot in de late herfst op te nemen en te ‘vertalen’ in zijn gezonde sappen. Langdurig koken met veel suiker levert een acceptabele jam op. Vroeger werd er een drankje van gemaakt dat moeders aan hun zieke, bleke en lusteloze kinderen gaven om ze wat meer levenslust te geven. Of je daar nu zo blij van wordt, weet ik ook niet.
Bessen en doorns
Spinosa
De Latijnse naam Spinosa geeft aan wat het opvallendste kenmerk van de sleedoorn is, namelijk de doorns. Het zijn zogenaamde takdoorns, waarbij de hele twijg in een scherpe punt eindigt en tot doorn geworden is.
Ook de duindoorn groeit op deze manier. Heel anders dan de doorns van bijvoorbeeld de roos, die als kleine uitstulpingen aan de takken zitten.
In vroeger tijden, toen de slager nog aan huis kwam om een varken te slachten en er worst werd gemaakt, werden de stekels van de Sleedoorn gebruikt om de darm, waar de worst in kwam, dicht te prikken met een doorn van de sleedoorn. De doorn werd dan ook “worstenpin” genoemd.
Blauwzuur
De bloemen hebben een zachte geur die doet denken aan bittere amandelen. Dat komt door het blauwzuur dat in de hele plant aanwezig is. Maar het is maar zo’n kleine hoeveelheid dat het niet gevaarlijk is om een paar besjes te eten of er een jammetje of likeurtje van te maken. Ook in de bast en de bladeren komt dit blauwzuur voor, maar hoe weinig dat is blijkt wel uit het vroegere gebruik van de gedroogde bladeren als pijptabak.
Doornroosje
De sleedoorn heeft model gestaan voor het sprookje “Doornroosje”. Niet de roos, zoals de naam van het sprookje lijkt aan te geven, maar de sleedoornstruiken vormden een ondoordringbare haag rondom het kasteel. De jongelingen die probeerden er doorheen te dringen bleven hangen in de stekelige struiken en stierven zo een jammerlijke dood.
Heidens gebruik
De sleedoorn speelde in vroeger eeuwen een rol bij bezwerende rituelen, zoals in Tirol bij ‘het branden van de heksen’. In de Walpurgisnacht, de avond voor de eerste mei, werden huizen gereinigd met de rook van het loof en hout van de jeneverbes. Daarna maakten de mannen bundels hout van takken sleedoorn, die werden aangestoken om zo de heksen te verjagen.
Recept
Tot slot een heerlijk recept voor een ‘sleedoorndrupke’:
Neem 1,5 kg sleedoornbessen, die de vorst hebben meegemaakt of in de vriezer hebben gelegen, 350 gram suiker, een kwart liter water en een halve liter jenever of brandewijn.
Was de vruchten en prik ze flink aan met een stopnaald. Kook de suiker met het water tot een siroop. Laat dit afkoelen en roer er de brandewijn door. Vul enkele bokalen met sleedoornvruchten en giet er de gesuikerde brandewijn over. Laat de drank op een warme plek staan en schud het regelmatig. Vooral met kerstmis is dit een sfeervolle drank.
Dus op naar de sleedoorn en met de Kerst 2020 genieten van een lekker “drupke”.
Proost!
Paul en Martha
Herderstaf sleedoorn